İran’ın yüce lideri, iktidarda olduğu otuz yıldan fazla süre boyunca iç tehditleri defalarca ezen Ayetullah Ali Hamaney, şimdi şimdiye kadarki en büyük meydan okumasıyla karşı karşıya. Baş düşmanı İsrail, İran semalarında serbest dizginleri ele geçirdi ve cezalandırıcı hava harekâtıyla ülkenin askeri liderliğini ve nükleer programını yok ediyor. Ayrıca hayatını da tehdit ediyor: İsrail Savunma Bakanı Israel Katz, Hamaney’in “varlığını sürdüremeyeceğini” söyledi. 86 yaşındaki lider bir seçimle karşı karşıya. İran’ın İsrail’e karşı misillemesini tırmandırabilir ve İsrail bombardımanından daha da ağır hasar alma riskini göze alabilir. Ya da ABD’yi çatışmanın dışında tutacak diplomatik bir çözüm arayabilir ve yıllardır İran politikasının merkezine koyduğu nükleer programdan vazgeçme riskini göze alabilir. Çarşamba günü yaptığı bir video konuşmasında meydan okurcasına, “İran ulusu teslim olmayacak” diye yemin etti ve ABD müdahale ederse “onlara telafisi mümkün olmayan zararlar vereceği” konusunda uyardı.
Hamaney hakkında bilinmesi gerekenler:
İslam Cumhuriyeti’ni dönüştürdü 1989’da iktidara geldiğinde Hamaney, İslam Devrimi lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni’nin yerine geçtiğinde otoritesi hakkındaki derin şüphelerin üstesinden gelmek zorunda kaldı. O zamanlar düşük seviyeli bir din adamı olan Hamaney, selefinin dini kimlik bilgilerine sahip değildi. Kalın gözlükleri ve ağır üslubuyla, ateşli karizmasına da sahip değildi. Ancak Hamaney, merhum Humeyni’den üç kat daha uzun süre iktidarda kaldı ve İran İslam Cumhuriyeti’ni belki de daha da dramatik bir şekilde şekillendirdi. “Mollalar” veya Şii Müslüman din adamlarının yönetim sistemini sağlamlaştırdı. Bu, katı görüşlülerin gözünde, yalnızca Tanrı’nın altında, sorgusuz sualsiz otorite olarak yerini sağlamlaştırdı. Aynı zamanda Hamaney, paramiliter Devrim Muhafızları’nı İran’ın askeri ve iç siyasetindeki baskın güç haline getirdi. Muhafızlar, İran’ın en seçkin ordusuna sahiptir ve balistik füze programını denetler. Uluslararası kolu olan Kudüs Gücü, Yemen’den Lübnan’a kadar uzanan ve yıllarca İran’a bölge genelinde önemli bir güç veren İran yanlısı vekillerin bir araya geldiği “Direniş Ekseni”ni bir araya getirdi. Hamaney ayrıca Muhafızlara, İran ekonomisine hakim olmasını sağlayacak bir iş ağı kurmaları için serbest el verdi.
Karşılığında Muhafızlar, onun sadık şok gücü oldu. İç zorlukları savuşturdu Hamaney’in hakimiyetine yönelik ilk büyük tehdit, yüce lider olduktan kısa bir süre sonra parlamento çoğunluğunu ve başkanlığı ele geçiren reform hareketiydi. Hareket, seçilmiş yetkililere daha fazla güç verilmesini savundu; bu, Hamaney’in katı çizgideki destekçilerinin İslam Cumhuriyeti sisteminin parçalanmasına yol açacağından korktuğu bir şeydi. Hamaney, din adamlarının kuruluşunu bir araya getirerek reformcuları engelledi. Mollalar tarafından yönetilen seçilmemiş organlar, büyük reformları durdurmayı ve reform adaylarının seçimlere katılmasını engellemeyi başardı. Devrim Muhafızları ve İran’ın diğer güvenlik teşkilatları, reform hareketinin başarısızlığını izleyen protesto dalgalarını ezdi. 2009’da oy hilesi iddiaları üzerine ülke çapında büyük protestolar patlak verdi.
Yaptırımların ağırlığı altında, 2017 ve 2019’da ekonomik protestolar patlak verdi. 2022’de, polisin zorunlu başörtüsünü düzgün takmadığı için Mahsa Amini’yi gözaltına almasının ardından ölümü üzerine ülke çapında daha fazla protesto patlak verdi.Yüzlerce kişi protestolara yönelik baskında öldürüldü ve hapishanede işkenceyle öldürülen veya tecavüze uğrayan tutuklulara dair raporlar arasında yüzlercesi daha tutuklandı. Yine de, ardışık protestolar İran’ın teokratik sistemindeki gerginlikleri gösterdi ve din adamlarının yönetimine, yolsuzluğa ve ekonomik sıkıntılara yönelik yaygın bir kızgınlığı açığa çıkardı. Öfkeyi yatıştırmaya çalışan yetkililer, İslam Cumhuriyeti’nin bazı sosyal kısıtlamalarının uygulanmasını sık sık hafifletti. İran’ı bölgesel bir güç haline getirdiHamaney iktidara geldiğinde, İran ülkeyi hırpalanmış ve izole bırakan Irak ile uzun süren savaşından yeni çıkıyordu.
Sonraki otuz yıl boyunca, Hamaney İran’ı Orta Doğu’da nüfuz sahibi, iddialı bir güç haline getirdi. En büyük desteklerden biri, ABD’nin 2003’te Saddam Hüseyin’i devirmesiydi ve bu, sonunda İran müttefiki Şii politikacıları ve milisleri Irak’ta iktidara getirdi. Irak, Beşşar Esad’ın Suriye’sini, Lübnan’ın Hizbullah’ını, Filistinli militan grup Hamas’ı ve Yemen’deki Husi isyancılarını bir araya getirerek İran’ın Direniş Ekseninde bir temel taşı sağladı. 2015’e gelindiğinde, ittifak zirveye ulaşmıştı ve İran’ı İsrail’in kapısına getirmişti. Son iki yıl dramatik bir tersine dönüş getirdi Hamas’ın 7 Ekim 2023’te güney İsrail’e saldırısı, Gazze Şeridi’ne büyük bir İsrail misillemesi getirdi. Ayrıca İsrail politikasında bir dönüşüme yol açtı.
Yıllarca İran’ın müttefiklerini savuşturmaya ve bastırmaya çalıştıktan sonra, İsrail onları ezmeyi hedef haline getirdi. Hamas, Gazze’nin yok edilmesi pahasına bile olsa, ortadan kaldırılmamış olsa da sakatlandı. İsrail, geçen yıl Lübnan’da haftalarca süren bombardıman ve grubu sersemleten tuzaklı çağrı cihazları ve telsizlerle dramatik bir saldırı ile Hizbullah’ı da -en azından şimdilik- kenara itti. Hizbullah’a daha da ağır bir darbe, Aralık ayında Sünni isyancıların başkente yürüyüp onu iktidardan uzaklaştırmasıyla Esad’ın düşmesiydi. Şimdi, İran’a ve Hizbullah’a düşman bir hükümet Şam’dan yönetiyor. İran’ın Direniş Ekseni, şimdiye kadarki en düşük seviyesinde…Haber ; Cem Bayram SEÇEN
News
